Organize Sanayi Bölgelerinde Mesleki Eğitim ve İş Temelli Öğrenme

 

Özet

Meslek yüksekokullarının, meslek liselerinin ve mesleki eğitim merkezlerinin temel amacı mesleklere yönelik nitelikli insan gücü yetiştirmektir. Ülkemizde sayıları azımsanmayacak ölçüde meslek yüksekokulu, meslek lisesi, mesleki eğitim merkezi bulunmasına rağmen, işverenlerin nitelikli insan gücü bulmakta sorunlarla karşılaşmaları düşündürücü olmakla birlikte beceri boşluğunun da bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir.

Mesleki eğitimde “beceri boşluğu”nu gidermek ve ihtiyaç duyulan alanlarda arzu edilen niteliklere uygun insan gücü yetiştirmek için eğitim yapısı gözden geçirilmeli, ihtiyaç ve beklentilere odaklı, eğitim ve iş piyasalarını birleştirebilen, etkin, hızlı karar verebilen yönetişim yapısına sahip ortaklıklara dayalı eğitim anlayışı uygulamaya geçirilmelidir.

Salt altyapısal hizmetleri sunmanın ötesinde, çevreye zarar vermeyen, enerjisini kendi üreten, bünyesinde orta- yüksek eğitim kurumları ve yüksek teknoloji yatırımların yapıldığı ve lojistik merkez, serbest bölge, teknopark, uydu kent ile bütünleşik, yeni nesil sanayi ve teknoloji bölgeleri eğitim uygulamaları için de uygun ekosistemi oluşturmaya hazır haldedirler.

Eğitenlerin ve eğitilmişlerden yararlananların aynı ortamda bulunduğu bu sistem içerisinde, tarafların etkin işbirliğini sağlayarak, altyapılarını eğitim amaçlı ortak kullanıma sunmaları, tarafların ihtiyaç ve beklentilerine uygun insan gücünü birlikte yetiştirmek için anlayış ve yöntem birliğine varmaları iş temelli öğrenme sistemini öne çıkarmaktadır.

İş temelli öğrenme; farklı insanlara farklı sonuçlar sunmakla birlikte, geniş bir yelpazedeki faaliyetleri ve faaliyet türlerini kapsayacak şekilde, her birine özgü “mesleki veya mesleki bağlamda eylem temelli veya yansıtıcı öğrenme yoluyla bilgi, beceri ve yetkinliklerin edinilmesi’ şeklinde ifade edilmektedir.

Stratejik bir perspektiften bakıldığında, yüksek kaliteli iş temelli öğrenimin sağlanması, birçok ülkenin mevcut eğitim ve öğretim politikasının temelinde yer almaktadır; Avrupa düzeyinde mesleki eğitim, eğitim-sanayi işbirliğine odaklanmış ve iş temelli öğrenme giderek artan bir şekilde kabul edilen yöntem haline gelmiştir.

İş temelli öğrenme “kazan kazan” ilkesi etrafında 4 kesimi birleştirmektedir. Bunlar, öğrenenler, üretenler, eğitim kurumları ve nihayetinde toplumdur.

Bu ortak kazancın sağlanabilmesi için iş temelli öğrenme yaklaşımının uygulamaya dönüştürülmesine yönelik ilke ve değerlerin belirlenmesi, görev ve sorumlulukların açık ve net tanımlanması, uygulama stratejilerinin hayata geçirilmesi gerekmektedir.

Giriş

2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu’nun 3/ı maddesinde yapılan tanıma göre “Meslek Yüksekokulu: Belirli mesleklere yönelik nitelikli insan gücü yetiştirmeyi amaçlayan, yılda iki veya üç dönem olmak üzere iki yıllık eğitim-öğretim sürdüren, ön lisans derecesi veren bir yükseköğretim kurumudur.”

Kanun’un sözü edilen maddesinde de belirtildiği gibi meslek yüksekokullarının ana görevi mesleklere yönelik nitelikli insan gücü yetiştirmektir. Dolayısıyla meslek yüksekokullardaki eğitim ve yönetim uygulamalarının diğer fakültelerdeki akademik eğitimden ayrı düşünülmesi, hedefe “nitelikli insan gücü yetiştirme”nin konulması, akademik eğitimin ise bu hedefe ulaşmak için araç olarak kullanılması uygun bir yaklaşım olacaktır. Akademik eğitimin gerçekleştirilememe endişesi, beceri eğitiminin geri plana atılmasına vesile olmamalıdır.

Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinde mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarının amacı ise 3 ana amaç öne çıkmaktadır:

• Öğrencileri ortaöğretim düzeyinde ortak bir genel kültür vererek yükseköğretime, mesleğe, hayata ve iş alanlarına hazırlamak.
• İş, hizmet ve sağlık alanlarında ihtiyaç duyulan ulusal ve uluslararası meslek standartlarına uygun nitelikte insan gücünü yetiştirilmek, mesleki bilgi ve becerilerinin güncelleştirilmesi ve uygulanan programlarla girişimcilik bilinci, meslek etiği, iş sağlığı ve güvenliği kültürü ile iş alışkanlığının kazandırılmak,
• Mesleki eğitim görenleri istihdama hazırlanmak,

Meslek yüksekokullarında olduğu gibi meslek liselerinde de asıl hedef, okul türüne göre önem derecesi kazanmakla birlikte, istihdama hazırlamaktır. Lise diplomasına götürmeyen mesleki eğitim merkezlerinde ise mezunlarının doğrudan usta unvanıyla iş hayatına atılmaları sebebiyle “istihdama hazırlamak” çok daha önem kazanmaktadır.

Çalışma hayatında en büyük sorun, iş tecrübesi, ilgili beceri ve yetkinlik eksikliğidir. Avrupa Birliği kaynaklarında bu duruma “beceri boşluğu” da denilmektedir. Bir yandan işsizlik oranı %10’larda seyrederken, diğer yandan meslek liselerinden ve meslek yüksekokullarından önemli sayıda öğrenci mezun olurken (2016-2017 Meslek Liselerinde öğrenim gören öğrenci:1.967.232; Meslek Yüksekokullarında öğrenim gören öğrenci sayısı 2.555.926), işverenlerin ihtiyaç duydukları becerilere sahip yeni eleman bulmakta karşılaştıkları güçlükten yakınmaları önemli bir çelişkiyi ortaya koymaktadır. Mesleki eğitimde bu kadar öğrenci bulunmasına rağmen, istenilen yeterlilikte beceriye sahip insan gücü arayışlarının devam etmesi, açık bir şekilde yanlış giden bir şeylerin olduğunu göstermektedir.

Bu ve benzeri sorunlar ülkemizde olduğu gibi Avrupa Birliği ülkelerinde de dikkat çekmekte ve önemle ele alınması gereken bir konu olarak gündemde tutulmaktadır. Avrupa Konseyince yayımlanan bir rapor ile konuya ilişkin politikalar belirlenmiş stratejik önerilerde bulunulmuştur [1].

Bu genel çerçevede yaklaşıldığında mesleki eğitimde “beceri boşluğu”nu giderecek ve ihtiyaç duyulan alanlarda insan gücü yetiştirmek için uygun eğitim modellerine yönelinmeli, ihtiyaç ve beklentilere odaklı, eğitim ve iş piyasalarını daha iyi birleştirecek, etkin, hızlı karar verebilen yönetişim yapısı oluşturulmalı, ortaklıklar kurulmalı ve kalite yaklaşımlı eğitim uygulamaya geçirilmelidir.

Organize Sanayi Bölgeleri

Organize Sanayi Bölgeleri 12.04.2000 tarih ve 4562 Sayılı Kanun ile kurulan mal ve hizmet üretim bölgesi olarak tanımlanmış ve kurulmuştur.

Organize Sanayi Bölgeleri kuruluşundan beridir günden güne yapısal değişikliğe uğramıştır. Organize Sanayi Bölgelerini altyapısal hizmetler sunmanın ötesine taşıyan yeni bir bakış açısıyla, çevreye zarar vermeyen, enerjisini kendi üreten, bünyesinde orta- yüksek eğitim kurumları ve yüksek teknoloji yatırımların yapıldığı ve lojistik merkez, serbest bölge, teknopark, uydu kent ile bütünleşik, yeni nesil sanayi ve teknoloji bölgelerine dönüştürme yaklaşımı ülkemizde de benimsenmeye başlanmıştır. 

Bu haliyle yeni nesil organize sanayi bölgeleri üretim ekosistemini oluşturan tüm unsurların bir arada bulunduğu, bütüncül bir yaklaşımla, iş birliği içerisinde koordineli olarak faaliyet gösteren mal ve hizmet üretim bölgesi olma yolundadır.

Yeni nesil OSB’leri oluşturan önemli bir unsur da eğitim yapılanmasıdır. Eğitim yapılanmasının diğer unsurlarla birlikte iş birliği içerisinde yönetilmesi, reel ihtiyaç ve beklentileri karşılayacak eğitim modelinin kalite anlayışıyla bütünleştirilerek geliştirilmesi ve uygulamaya dönüştürülmesi gereklidir.

İşe Dayalı Öğrenme

İş temelli öğrenme; farklı insanlara farklı sonuçlar sunmaktadır. Bununla birlikte, geniş bir yelpazedeki faaliyetleri ve faaliyet türlerini kapsayacak şekilde, her birine özgü “mesleki veya mesleki bağlamda eylem temelli veya yansıtıcı öğrenme yoluyla bilgi, beceri ve yetkinliklerin edinilmesi’ şeklinde ifade edilmektedir. Stratejik bir perspektiften bakıldığında, yüksek kaliteli iş temelli öğrenimin sağlanması, birçok ülkenin mevcut eğitim ve öğretim politikasının temelinde yer almaktadır; Avrupa düzeyinde mesleki eğitim, eğitim-sanayi işbirliğine odaklanmış ve iş temelli öğrenme giderek artan bir şekilde kabul edilen yöntem haline gelmiştir.[2]

Avrupa Komisyonu; Avrupa eğitim ve öğretim politikalarının kalbine yüksek kaliteli iş temelli eğitim fırsatları oluşturmayı koymuştur[3]. Hazırlanan raporlar ve yapılan değerlendirmeler; bu eğitim şeklinin kişilerin istihdam edilebilirliğini ve ekonomik rekabet gücünü artırma hedeflerini karşılayabileceğini göstermektedir. Bu yaklaşımın özünde işletmelerde mesleki eğitimde geçen sürelerin, okul temelli bir programa entegre edilmesi yatmaktadır.

İş temelli öğrenme “kazan kazan” ilkesi etrafında 4 kesimi birleştirmektedir. Bunlar, öğrenenler, üretenler, eğitim kurumları ve nihayetinde toplumdur.[4]

Öğrenenler, işe dayalı öğrenme yoluyla, teorik öğrenmeyi gelecekteki sektör veya mesleklerinin beklentileriyle uyumlu hale getirme olanağına sahiptir. İş temelli öğrenmenin bu bağlamda en önemli özelliği, öğrenenin niçin öğrendiğinin bilincinde olmasıdır. Bu durum eğitimde karşılaşılan en önemli «Ne işime yarar?» sorununun çözümüdür. Öğrenci kendisini istihdama hazırlayarak kazanır.

Üretenler, iş temelli öğrenmeye katılım ile belirgin bir maliyeti üstlenmiş olmalarına rağmen, gelecekteki iş güçlerini planlama önceliğine sahip olmaktadırlar. Bu yolla üretenler, kendi ihtiyaç ve beklentilerine, çalışma ilke ve değerlerine uygun, kendi iş anlayışına göre yetişmiş bir insan gücü piyasası oluşturmaktadırlar. Ayrıca zaman içerisinde bu piyasanın genişlediği de dikkate alınırsa, kendi ürünleri arasından seçme hakkına da sahip olabilecektir.

Okul, kendi formal eğitim sistemini, o sistemden yararlananlar ile birlikte uygulamaya dönüştürme şansına sahip olmaktadır. Okul hedefleri arasında bulunan, ancak okul ortamında geliştirmekte güçlük çektiği yatay ve dikey insan ilişkilerinin, doğal seyri ve kendi dinamiği içinde geliştirmiş olmaktadır. Öğrenciye çalışma hayatının dinamiğinin sağladığı bir çok kazanım, okul amaçlarıyla birebir örtüşmektedir.

Toplumun kazancı kendini oluşturan bireyleri daha yetenekli bir iş gücüne sahip hale getirmiş olmaktır. Toplumu oluşturan bireylerin, bilgi ve beceriler gelişerek devamlılığı sağlanacaktır. Beceri ve istihdama hazırbulunuşluk yönünden, ihtiyaç ve beklentilere uygun yetişmiş bir insan gücü piyasasına sahip olmakla, işsizlik riskini önemli ölçüde azaltacaktır.

İşe dayalı öğrenme modeli:

• Gerçek hayata yakın veya gerçek hayatta eğitim ortamları oluşmasını sağlar. Yüksek yoğunluklu iş entegrasyonu ile gerçek hayatta çalışma durumlarını kapsar.
• Öğrenciler, yerinde gerçek laboratuvar ve atölyelerde, gerçek iş / sanayi projelerini yürütme imkânı bulurlar.
• Öğrenciler, emek piyasasına ilk adım atmaları için ihtiyaç duydukları becerileri kazanma imkânına sahip olurlar
• Öğrencilerin gerçek şirketler veya müşterilerle doğrudan veya dolaylı olarak temas kurmaları ve / veya iş birliği yapmaları sağlandığından, üretime kolay adapte olmalarına, girişimcilik yeterlikleri geliştirmelerine katkı sağlar.
• İşverenlerin, rekabet güçlerini yükseltmek için ihtiyaç duydukları bilgi, beceri ve yetkinliklere sahip işgücünü yetiştirmelerini sağlar.
• Öğretmenlerin işyeri uygulamalarında, süreçlerde, teçhizatta ve teknolojideki gelişmeleri yakından izleyebilmelerini sağlar.
• Mesleki eğitim ve öğretim sağlayıcıları ile işverenler arasında iyi bağlantılar ve iletişim ağı, öğrenenlerin ve öğretmenlerin en son teknoloji ve ekipmana doğrudan erişimini kolaylaştırır.
• Okul ile işletme arasında kurulan bağ sonucu, işletmelerin eğitim ortamına dönüşmesine paralel olarak, okulların da işletmeler için bir başvuru merkezi, çözüm merkezi haline dönüşmesi sağlanır.
• Çalışma hayatının en büyük sorunu olan, işyeri tecrübesi ve ilgili beceri ve yetkinlik eksikliğinin giderilmesini sağlar. İşverenlerin aktif katılımı sağlandığından, gençlerin gerekli bilgi ve becerilerle donatılmasını sağlayarak işe geçişlerini kolaylaştırır.
• Gençlerin istihdamının kolaylaştırılmasında önemli bir değere sahiptir.

Etkin “işe dayalı öğrenme” için "başarı faktörleri" olarak düşünülebilecek üç konu bulunmaktadır. Bunlar: yönetişim, kalite ve ortaklıklardır.

İşe Dayalı Öğrenme İçin Temel Stratejiler

İşe dayalı öğrenmeyi hayata geçirmek ve başarı elde edebilmek için ekositemin tüm unsurlarını koordineli olarak çalışmasını sağlayacak adımlar atılmalı, yönetişim yapısı kurulmalıdır. Bu konuda, genişletilmeye ve detaylandırılmaya açık olmak üzere, aşağıdaki stratejik hedefler önerilmektedir.

• Paydaşlarla uygun yönetişim yapısını kurmak, iş birliklerini geliştirmek
  1. Gelecekteki beceri ihtiyaçlarının belirlenmesi, eğitim/meslek standartlarının düzenli olarak gözden geçirilmesi ve güncellenmesi, işverenlerin ihtiyaçlarının eğitim program ve uygulamalarına hızlıca yansıtılması, mesleki eğitimde sorumluluk paylaşımının sağlanması, sosyal ortakların sürece gerekli girdileri sağlayabilmesi için rol ve sorumlulukların net bir şekilde tanımlandığı, etkin bir yönetişim, kalite ve ortaklık yapısı
  2. Özellikle Organize Sanayi Bölgelerinde kurulan gerek ortaöğretim düzeyindeki gerekse yükseköğretim düzeyindeki okul ve kurumların yerel katkı ile yönetilmesini sağlamak, yönetim kurulları oluşturmak ve bu durumu yasal çerçeveye oturtmak.
  3. İşe dayalı öğrenmeye işverenlerin iştirakleri için teşvikler sağlamak.
• İş temelli öğrenmeyi MEÖ programlarına entegre etmek için kapsamlı talimatların hazırlanması
  1. Sözleşmeler,
  2. Protokoller,
  3. Ustalar/usta öğreticiler için öğretme kartları vb.
  4. Okul görevlilerini işletmelerin bir parçası haline getirmek, bunların işletmelere giriş çıkışlarını kolaylaştıracak prosedürleri belirlemek, talimatları hazırlamak,
• Gereli kalite güvencesi tedbirleri ve entegrasyon
  1. İş yerlerinin öğrenenleri barındırma kapasitelerine odaklanan, iş yeri uygunluğunu belirleyen kriterleri kapsayan dış kalite güvence tedbirleri / araçları (akredite edilmek gibi) belirlemek, işe dayalı eğitimi iş yerlerinin kalite güvence sistemlerine entegre etmek.
  2. MEÖ tedarikçileri, İDÖ’yi (WBL) kalite güvence sistemlerine entegre etmeleri ve buna ilişkin prosedür ve talimatları hazırlamaları
  3. Okul görevlilerinin işletmelerde öğrencilere nezaret sürecini iş sağlığı ve güvenliği açısından yasal güvence altına almak, bu durumu işletme iş güvenliği ve sağlığı sisteminin bir parçası haline getirmek.
  4. Öğrencilerin işyerinde sağlık ve emniyetini sağlamak için alınması gereken tedbirleri belirlemek ve bu tedbirlerin alınmasını sağlamak.[5].
• Uygulamada WBL'nin planlanması ve uygulanmasını desteklemek için süreç ve araçlar
  1. Salt akademik endişelerden uzaklaşılarak, işyeri öğrenmeleri ile akademik eğitim bütünleştirilmek, işe dayalı öğrenmeden edinilen kazanımları akademik kazanıma dönüştürmek için, bu kazanımları eğitim ve öğretim sistemi içine entegre etmek
  2. Öğrenciler eğitim sürecinin büyük bölümünü iş yerlerinde geçirdiklerinden, okul-işveren iş birliği ile öğrencilerin nitelikli profesyoneller olmak için ihtiyaç duydukları becerileri, bilgiyi ve yetkinlikleri geliştirebilmelerini sağlayan zengin öğrenme fırsatları sunmak.
  3. Hem öğrenen hem de işverenin farkında olduğu net bir pedagojik amacı içeren öğrenme çıktıları ve hedefler açıkça tanımlamak.
  4. İşe dayalı öğrenmenin kalitesinin temel özelliklerinden biri olan öğrencilerin geliştirdiği bilgi, beceri ve yetkinlik profilini oluşturmak amacıyla, arzu edilen kalitenin sağlanabilmesi için geniş bilgi, beceri ve yeterlilik yelpazesini kapsayan standartları tanımlamak.
  5. İşe dayalı öğrenmeyi eğitim programlarına entegre etmek için, kişiselleştirilmiş öğrenme planlarını da kapsayan kapsamlı talimatlar hazırlamak.
     • Gerekli beceriler, bilgi ve yetkinlikler ve öğrenicinin bunlara ulaşacağı zaman ölçeği;
     • Öğrenciyi kimlerin eğiteceği, eğitimlerin nerelerde planlanacağı, öğrencinin öğrenmesi için hangi desteklerin sağlanacağı, nasıl davranış sergileneceği vb.
     • Eğitim sağlamak için kullanılacak yöntemler (işyerinde ve iş dışında eğitim dahil);
     • Mesleki ve iş dışı eğitimler nasıl koordine edilecek;
     • Öğrencinin değerlendirme ve gözden geçirme düzenlemeleri.
  6. İşyerindeki öğrencileri ziyaret etmek (brifing ve de-brifing dahil olmak üzere);
  7. Yerinde belirlenmiş bir irtibat kişisine sahip olmak
• Başarı yaklaşımlarının değerlendirilmesi ve kaydedilmesi:
  1. Öğrenme eksikliklerinin belirlenmesi, öğretimin gidişatının değerlendirilmesi amacıyla, öğrenci günlüklerinden de yararlanılarak, biçimlendirici değerlendirmeler[6]
  2. Öğrenci günlükleri (biçimlendirici bir değerlendirme şekli olarak)[7]
  3. Okul görevlileri tarafından, işyerindeki öğrencileri periyodik dönemlerde ziyaret etmelerini sağlamak, gelişmeler yerinde incelenmek, raporlamak, tarafların gerekli düzeltmeleri, iyileştirmeleri yapmasını sağlanmak.
• Öğrenenlerin istihdamına ilişkin önlemler. İstihdam, kariyer rehberliği ve danışmanlık gibi alanlarda iş birliklerini geliştirilmek, eğitim sonu işe yerleştirmeyle ilgili gerekli yapılanma ve destek tedbirlerini almak

 

 

 

[1] Work-Based Learning in Europe Practices and Policy Pointer

[2] The European Thematic Network responsible for development of the WBL Toolkit.(https://www.wbl-toolkit.eu/)

[3] Work-Based Learning in Europe Practices and Policy Pointer

[4] The European Thematic Network responsible for development of the WBL Toolkit.(https://www.wbl-toolkit.eu/)

[5] WBL için kalite güvence sürecinin bir parçası, öğrencilerin uygun ve güvenli öğrenme ortamlarına yerleştirilmesini sağlamaktır. Öğrenicilerin sağlık ve güvenlik standartlarının farkında olmalarını ve işyerlerinde uygun bir şekilde denetlenmelerini sağlamak için mekanizmalara ihtiyaç vardır. Önemlisi, bu eğitimin yürütülmesinden sorumlu olanlar, bu görevi yerine getirmek için tamamen desteklenmeli ve nitelikli olmalıdır.

[6]  Öğrenme eksikliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılmaktadır. Eksikliklerin kaynağının belirlenmesi, giderilmesi ve öğrenmelerin tamamlanmasına çalışılır. (İzleme testleri, ünite testleri, formative testler, quizler, vizeler vs.) Testler öğrencilere not vermek amacıyla kullanılmaz. Biçimlendirici değerlendirmenin iki amacı vardır. Birincisi öğrencilerin öğrenme kesikliklerini belirlemek, ikincisi de öğretimin gidişatını değerlendirmektir.

[7] Öğrenme günlükleri, öğrencinin her hafta öğrendiklerini süzgeçten geçirerek sınırlılıklarını ve güçlü yönlerini tanımasını amaçlar. Bu sayede öğrenci dönüşümlü düşünmenin temellerini atar. Öğrenci günlükleriyle; öğrenciler süreçle ilgili duygu ve düşüncelerini ifade edebilme şansını yakalayabilmekte, süreci tekrar gözden geçirebilmekte, öğretmenleriyle yazılı iletişime geçme fırsatı bulabilmektedirler. Öğrencilerin kendi öğrenmelerinde başarılı ve başarısız oldukları alanları yansıtmaları için günlükler tutmaları istenmektedir. Bu tür etkinlikler öğrencinin kendi çalışmalarını düzenleyip yürütmelerini destekler. Öğrencinin performansı hakkında bilgi edinmek için çok uygun bir yöntemdir, ancak yanlılık sorunu göz ardı edilmemelidir.